Zapalenie płuc — objawy, przyczyny i leczenie

Szacuje się, że 7 % całej ludzkości choruje na zapalenie płuc. Problem dotyczy w znacznej mierze krajów rozwijających się, ale występuje także i w krajach rozwiniętych. Choruje około 450 milionów ludzi. Każdego roku liczba zgonów szacowana jest na 4 miliony. Dla uświadomienia skali problemu światowe organizacje zdrowotne (takie jak WHO, czy UNICEF) proklamowały Światowy Dzień Zapalenia Płuc, międzynarodowe święto obchodzone corocznie 12 listopada.

Czym jest zapalenie płuc i jakie są jego przyczyny?

Zapalenie płuc jest to stan zapalny pęcherzyków płucnych. Przyczyną choroby są najczęściej zakażenia wirusowe lub bakteryjne, w mniejszym stopniu – infekcje grzybicze czy pasożytnicze oraz reakcje leki albo czynniki takie jak choroby autoimmunologiczne.

Infekcje bakteryjne to najczęstsza przyczyna powodująca pozaszpitalne zapalenie płuc . Za infekcję tę odpowiadają różne szczepy bakterii, jednak najpopularniejsze wśród nich są pneumokoki (streptococcus pneumoniae), ich obecność stwierdza się w około 50 % przypadków zachorowań. Większość bakterii wywołujących zapalenie dostaje się do płuc poprzez aspirację drobnoustrojów zalegających w gardle lub nosie. Najczęściej dochodzi do tego w trakcie snu. Niektóre typy bakterii dostają się do płuc razem z zakażonymi kropelkami unoszącymi się w powietrzu.

Wirusy stanowią przyczynę jednej trzeciej zapadalności wśród dorosłych oraz 15 % u dzieci. Często za zapalenie płuc odpowiadają rynowirusy, koronawirus czy wirusy grypy. Do zakażenia typu wirusowego dochodzi najczęściej poprzez kontakt z zakażonym przedmiotu i przetransportowanie wirusów w okolice błon śluzowych – przez dotknięcie ust, nosa lub oczu. Kolejnym źródłem infekcji wirusowej będą unoszące się w pomieszczeniach zakażone kropelki, wirusy wdychane w taki sposób przez nos lub usta przedostają się do płuc.

Czynnikami ryzyka, jakie dodatkowo zwiększają możliwość wystąpienia zapalenia płuc są, m.in., palenie tytoniu, niedobór odporności, alkoholizm, niewydolność wątroby, przewlekła obturacyjna choroba płuc, przewlekła choroba nerek.

Jakie są objawy zapalenia płuc i jak można je rozpoznać?

Typowe objawy zapalenia płuc to kaszel produktywny (mokry), ostry ból w klatce piersiowej, bóle mięśni, gorączka wraz z dreszczami, czy trudności z oddychaniem (duszności), uczucie ogólnego rozbicia i osłabienia organizmu. Częstym objawem, zwłaszcza u osób starszych, jest dezorientacja. U osób starszych i u dzieci widoczny jest wysiłek oddechowy – przyspieszony oddech, spadek saturacji krwi, wciąganie międzyżebrowe, poruszanie skrzydełkami nozdrzy, wokół ust pojawia się zasinienie. W badaniu fizykalnym lekarz może rozpoznać zapalenie płuc stwierdzając zmiany osłuchowe – szmer oskrzelowy, furczenia, rzężenia, świsty.

Do narzędzi diagnostycznych, jakimi w rozpoznawaniu objawów zapalenia płuc posługuje się pulmonolog (prócz typowych badań fizykalnych) zaliczyć można zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej oraz posiew plwociny.

Czy zapalenie płuc jest poważną chorobą i czy może prowadzić do poważnych komplikacji?

Zapalenie płuc jest bardzo poważną chorobą.

W wyniku zapalenia płuc, samej infekcji i stanu zapalnego, może zostać wywołany zespół ostrej niewydolności oddechowej (ARDS), co jest najpoważniejszym schorzeniem prowadzącym do obrzęku płuc – płuca szybko wypełniają się płynem i włóknieją, a do utrzymania pacjenta przy życiu może być konieczna długotrwała wentylacja mechaniczna. Kolejnym bardzo groźnym powikłaniem zapalenia płuc może być sepsa.

Jakie są różnice między zapaleniem płuc a zachłystowym zapaleniem płuc?

Zapalenie (proces zapalny, stan zapalny, reakcja zapalna) jest mechanizmem obronnym organizmu. Jest uporządkowanym procesem w tkance unaczynionej, gdy na organizm zadziała czynnik uszkadzający. Proces zapalny ma na celu usunięcie czynnika chorobotwórczego i przywrócenie tkanki do naturalnego stanu fizjologicznego. Zapalenie może być spowodowane czynnikami chemicznymi, fizycznymi lub biologicznymi. Typowe zapalenie płuc – tak jak to przedstawiono powyżej – powodują czynniki biologiczne (zakażenie drobnoustrojami chorobotwórczymi). Zachłystowe zapalenie płuc (zwane również zespołem Mendelsona) jest natomiast zapaleniem spowodowanym czynnikiem chemicznym, mianowicie aspiracją treści żołądkowej do drzewa oskrzelowego i płuc. Diagnozowane jest ono najczęściej u noworodków, niemowląt, dzieci, ale i ludzi starszych.

U osób starszych dolegliwość ta występuję jako konsekwencja problemów z przełykaniem, czy to typowych dla wieku, czy związanych z powikłaniami chorobowymi.

Jakie są skuteczne metody leczenia zapalenia płuc i zachłystowego zapalenia płuc?

Leczenie zapalenia płuc zależy od samej przyczyny choroby. Przeciwko niektórym rodzajom zapalenia płuc, tym wywoływanym przez wirusy, istnieją szczepionki.

W wypadku zakażenia bakteryjnego używa się antybiotyków (np. amoksycyliny, doksycykliny czy klarytromycyny ). W większości przypadków do całkowitego ustąpienia choroby wystarczą antybiotyki doustne, odpoczynek, proste analgetyki i przyjmowanie płynów. Stosuje się też leki przeciwgorączkowe. W razie cięższego przypadku pacjent zostaje hospitalizowany w szpitalu. Po podaniu pierwszych antybiotyków (często dożylnie) stan zdrowia ponad 90% pacjentów leczonych szpitalnie ulega poprawie.

Zapalenie płuc wywołane zakażeniami wirusowymi leczone jest odpowiednimi lekami przeciwwirusowymi (np. inhibitory neuraminidazy, amantadyna, oseltamiwir). Niektórzy lekarze skłonni są w kuracji wirusowego zapalenia płuc włączać także stosowanie antybiotyków z racji występowania potencjalnego powikłania tego zapalenia w postaci nadkażenia bakteryjnego.

Zachłystowe zapalenie płuc z kolei leczy się zachowawczo za pomocą odpowiednich antybiotyków przeznaczonych dla tego konkretnego przypadku.

Czy zapalenie płuc może być przenoszone na innych i jakie są sposoby uniknięcia zakażenia?

Owszem – zarówno bakteryjne, jak wirusowe zapalenie płuc jest zaraźliwe. Zarażeniu ulegają jednak przede wszystkim osoby o obniżonej odporności. Obniżenie odporności może być krótkotrwałe (np. w przypadkach zwanych „przeziębieniami”). Zapaleniem można się zarazić od chorego lub od osoby u której zakażenie przebiega bezobjawowo. Chorobotwórcze drobnoustroje przenoszone są w powietrzu wraz z kropelkową wydzieliną z dróg oddechowych osoby chorej, którą wdychamy przebywając blisko osoby chorej. Do zakażenia może dojść również w wyniku dotykania przedmiotów, czy sprzętów które miały kontakt z chorym.

Jakie są najczęstsze powikłania występujące po zapaleniu płuc i jakie są ich skutki dla zdrowia?

Powikłania po zapaleniu płuc mogą pojawić się u osób z dodatkowymi chorobami towarzyszącymi. Występują one  szczególnie u osób w podeszłym wieku. Jednym z najbardziej niebezpiecznych powikłań po ciężkim przebiegu zapalenia płuc jest niewydolność oddechowa. Płuca nie są w stanie dostarczyć odpowiedniej ilości tlenu do krwi. Wiąże się to z koniecznością hospitalizacji chorego na oddziale intensywnej opieki medycznej, niekiedy z koniecznością zastosowania wentylacji mechanicznej przy użyciu respiratora. Innymi powikłaniami zapalenia płuc, rzadziej występującymi, mogą być przypadki ropnia płuc, ropniak opłucnej, zarostowe zapalenie oskrzelików czy infekcja uogólniona. Niektóre z nich mogą wymagać interwencji chirurgicznej, inne mogą na stałe pomniejszyć wydolność oddechową pacjenta.

Czy istnieją jakieś szczepienia lub profilaktyczne leki, które mogą zapobiegać zapaleniu płuc?

W leczeniu zapalenia płuc ważna jest profilaktyka. Zwiększone ryzyko zachorowania na zapalenie płuc przypada na okres jesienno-zimowy. Dobrze jest więc wtedy, gdy ryzyko zapalenia płuc jest wysokie, skorzystać z możliwości przyjęcia szczepionki, która wydaje się stanowić najskuteczniejszą formę profilaktyki tej choroby – także ze względu na zjawisko antybiotykoodporności.

Przykładem takiej szczepionki może być szczepionka przeciwko pneumokokom (streptococcus pneumoniae).

Pneumokoki są najczęstszą przyczyną bakteryjnego zapalania płuc, dodatkowo wywołują one ciężką postać tej choroby oraz szereg innych groźnych chórów górnych dróg oddechowych (np. zapalenie ucha środkowego, zapalenie gardła czy zatok) – dlatego też to tego szczepu szczególnie mogą obawiać się specjaliści. Są one groźne tak dla dorosłych jak i dzieci. Na początku r. 2017 szczepionka przeciw pneumokokom została wprowadzona w Polsce do obowiązkowego kalendarza szczepień. W krajach, które prowadzą powszechne szczepienia przeciw pneumokokom od dłuższego czasu (np. Finlandia, od 2010 r.), odnotowano skuteczność wprowadzenia takiego programu poprzez stwierdzony spadek pneumokokowego zapalenia płuc o 77 % wśród szczepionych dzieci.

Wirusowym zapaleniu płuc zapobiega się natomiast poprzez podawanie szczepionek przeciwko grypie typu A i B. Także zaszczepianie pracowników służby zdrowia zmniejsza ryzyko zapadnięcia na wirusowe zapalenie płuc przez ich pacjentów.

REKOMENDACJE:

M.Majewska, Bakteryjne zapalenie płuc – przyczyny, objawy, leczenie, https://www.poradnikzdrowie.pl/zdrowie/uklad-oddechowy/bakteryjne-zapalenie-pluc-przyczyny-objawy-leczenie-aa-fAvZ-SnsT-61PL.html

K. Makos, Zapalenie płuc – przyczyny, objawy, leczenie, powikłania u dzieci i u dorosłych, https://www.doz.pl/czytelnia/a15905-Zapalenie_pluc__przyczyny_objawy_leczenie_powiklania_u_dzieci_i_u_doroslych

M. Stelmach, Szczepienia to najlepsza profilaktyka zapalenia płuc, „Kurier Medyczny” 5/2019, https://www.termedia.pl/mz/Szczepienia-to-najlepsza-profilaktyka-zapalenia-pluc,36710.html