Torbiel na jajniku – jakie są objawy, przyczyny i jak wygląda leczenie?

Torbiele jajnika to grupa niejednorodnych struktur płynowych, występujących przede wszystkim u kobiet przed menopauzą. W ogólnym rozumieniu torbiele to płynowe struktury ograniczone błoniastą ścianą – można je porównać do balona wypełnionego wodą. Wyróżniamy wiele rodzajów torbieli jajnika i nie sposób opisać całego problemu w jednym artykule. Najczęściej zmiany te nie są groźne dla życia i zdrowia kobiety, mimo tego często po ich zdiagnozowaniu budzą niepokój pacjentek zgłaszających się do ginekologa.

Torbiel jajnika – czym jest?

W jednym z kobiecych jajników co miesiąc dojrzewa jedna komórka jajowa. Pęcherzyk rośnie ok. 2 mm na dobę. W pewnym momencie, pod wpływem hormonów, powinien pęknąć i uwolnić komórkę jajową. Czasem jednak tak się nie zdarza i pęcherzyk ciągle rośnie. Tak właśnie powstaje torbiel. Określamy ją mianem torbieli pęcherzykowej, czynnościowej lub prostej – są to synonimy na tę samą zmianę. Ten rodzaj torbieli to zmiana łagodna. W momencie pojawienia się miesiączki zawartość tej torbieli ulega wchłonięciu.

Drugą najczęstszą torbielą jest torbiel ciałka żółtego, która pojawia się w II fazie cyklu po owulacji. Jest łagodna i osiąga rozmiary ok. 4-6 cm.

Inną częstą i niegroźną torbielą jest torbiel krwotoczna. Powstaje najczęściej w momencie owulacji (pękający pęcherzyk uszkadza naczynie krwionośne) i może dawać delikatne dolegliwości bólowe. Możemy ją porównać do siniaka. Zazwyczaj jej zawartość wchłania się w przeciągu miesiąca.

Torbiel czekoladowa pojawia się w przebiegu endometriozy. Często wywołuje dolegliwości bólowe.

Torbiel dermoidalna (skórzasta), to struktura będąca łagodnym nowotworem o przerażającej nazwie – potworniak. W swojej budowie może zawierać struktury takie jak włosy lub zęby.

Torbiel jajnika – objawy

Objawami, które występują przy okazji torbieli jajników, są:

• ból okolic podbrzusza,
• dyskomfort w jamie brzusznej,
• obniżona płodność i problemy z zajściem w ciążę,
• bolesne stosunki płciowe,
• uczucie parcia na pęcherz moczowy i częstsze wizyty w toalecie,
• zaburzenia miesiączkowania – nieprawidłowe plamienia i krwawienia,
• omdlenia i bóle głowy,
• duże torbiele wywołują nudności i wymioty.

Mimo że większość torbieli jajników jest niegroźna i nie daje żadnych objawów, to każda wymaga regularnych kontroli u ginekologa.

Torbiel jajnika – przyczyny

Przyczyny pojawienia się torbieli są różnorodne i niemal u każdej kobiety w ciągu życia w jajnikach pojawi się torbiel, która może zostać uwidoczniona w badaniu ultrasonograficznym podczas rutynowej wizyty u ginekologa. Przykładowymi przyczynami wystąpienia tego rodzaju zmian są:

• zaburzenia hormonalne cyklu miesiączkowego,
• nieprawidłowe zanikanie ciałka żółtego,
• endometrioza.

Do czynników ryzyka powstania torbieli zaliczamy: nikotynizm, stosowanie antykoncepcji hormonalnej i niektórych leków – np. tamoksifenu, będącego elementem terapii kobiet z rakiem piersi.

Torbiel jajnika – leczenie

Podstawę diagnostyki stanowi badanie USG. Doświadczony ginekolog już na ekranie aparatu może stwierdzić, z jaką zmianą ma do czynienia i potrafi rozróżnić torbiel krwotoczną, endometrialną czy dermoidalną od zmiany nowotworowej. Zmiana o charakterze złośliwym charakteryzuje się silnym unaczynieniem i nie ma tendencji do wchłaniania się, lecz nieustannie rośnie. W związku z tym lekarz często zleca kontrolę co kilka miesięcy, aby ocenić, czy zmiana się zmniejsza, czy może rośnie.

Przy podejrzeniu charakteru nowotworowego torbieli warto oznaczyć poziom markera CA 125 i test ROMA. Wskaźnik ROMA jest testem ilościowym, służącym do wyliczenia ryzyka obecności nowotworu złośliwego na podstawie wartości stężeń CA-125 i HE4 oraz statusu menopauzalnego pacjentki. Markery nie wzrastają jedynie przy nowotworze. Ich wartości są wyższe w czasie miesiączki lub w przebiegu endometriozy, dlatego wszystkie wyniki badań należy konsultować ze specjalistą.

Zanim będzie można podjąć leczenie i wybrać odpowiednią opcję, należy ocenić charakter torbieli w badaniu histopatologicznym. Do tego czasem konieczna jest biopsja, podczas której pobierany jest fragment tkanki z torbieli, który zostanie później obejrzany dokładnie pod mikroskopem.

Decyzję o leczeniu podejmuje się indywidualnie, biorąc pod uwagę ryzyko zezłośliwienia zmiany oraz jej rozmiar. Na przykład w przypadku bezobjawowej jednokomorowej torbieli prostej o średnicy mniejszej niż 5 cm, zlokalizowanej tylko w jednym jajniku, ryzyko obecności nowotworu złośliwego jest małe i w takim przypadku można zdecydować się na leczenie zachowawcze, szczególnie u kobiet po menopauzie. Natomiast u kobiety z objawami podmiotowymi konieczne jest przeprowadzenie leczenia chirurgicznego.

Torbiel jajnika – leczenie hormonalne

Leczenie hormonalne najczęściej opiera się na zastosowaniu tabletek hormonalnych – dzięki nim ograniczamy ryzyko rozwoju torbieli prostej, gdyż hamujemy procesy owulacji. Natomiast torbiele czekoladowe w endometriozie reagują na leczenie gestagenami lub analogami gonadoliberyny.

Torbiel jajnika – leczenie farmakologiczne

Nie istnieje skuteczne leczenia farmakologiczne (oprócz opisanego powyżej leczenia hormonalnego), które spowodowałoby trwałe wyeliminowanie problemu. Dostępne opcje terapeutyczne opierają się głównie na leczeniu objawów bólowych związanych np. z endometriozą. Jednak długotrwałe leczenie farmakologiczne torbieli endometrialnych budzi kontrowersje z powodu przewlekłego czasu trwania terapii i działań niepożądanych stosowanych leków.

Torbiel jajnika – operacja

Postępowanie operacyjne to podstawa leczenia przyczynowego torbieli. Jest wskazane dla zmian powyżej 5-7 cm, torbieli objawowych lub o nietypowych cechach z wysokim prawdopodobieństwem charakteru nowotworowego.

U kobiet w wieku około- i pomenopauzalnym dosyć łatwo podejmuje się decyzję o leczeniu operacyjnym. Natomiast u kobiet w wieku rozrodczym zaplanowanie procesu terapeutycznego bywa znacznie trudniejsze, ponieważ leczenie operacyjne wiąże się z ryzykiem utraty czynności jajnika, a co za tym idzie – ograniczeniem możliwości zajścia w ciążę.

Torbiele jajników usuwa się najczęściej metodą laparoskopową – jest to operacja minimalnie inwazyjna. W przypadku zmian nowotworowych przeprowadza się operację metodą tradycyjną, poprzez nacięcie powłok brzusznych.

Torbiel należy także operować w przypadku stanów nagłych (pęknięcie, skręcenie), dużych zmian uciskających na inne narządy lub jeśli istnieje wysokie ryzyko zezłośliwienia zmiany (np. u kobiet po 45. roku życia).

Mimo przeprowadzonego leczenia, konieczne są regularne kontrole w gabinecie ginekologicznym. Schemat i częstość wizyt zostają zaplanowane indywidualnie.

Torbiel na jajniku a ciąża

Torbiel sama w sobie rzadko stanowi przeszkodę w staraniach o dziecko. Ważniejsza jest przyczyna jej powstania, czyli zaburzenia hormonalne lub obecność endometriozy.

Podjęcie decyzji dotyczącej leczenia interwencyjnego u kobiet w wieku rozrodczym jest trudna, bowiem pochopne wykonanie operacji utrudnia późniejsze zajście w ciążę. Natomiast nieleczona torbiel stwarza ryzyko powikłań.

Czym grozi torbiel na jajniku?

Czasem torbiel może się skręcić – dochodzi wtedy do jej niedokrwienia. Ten stan można porównać do zawału serca – przerwanie dopływu krwi prowadzi do martwicy organu. Konieczna jest wtedy pilna operacja wraz z usunięciem jajnika.

Innym ostrym powikłaniem torbieli jest jej pęknięcie – krew wylewa się do jamy brzusznej. Często jest to nieodczuwalne dla kobiety, a wylana treść ulega wchłonięciu. 

Wspomniane dwa stany ostre są rzadkie w stosunku do częstości występowania bezobjawowych torbieli. Jednak trzeba mieć świadomość ewentualnych powikłań i regularnie kontrolować problem oraz zachować czujność.

Źródła:

[1] – Bręborowicz G., Położnictwo i ginekologia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa

[2] – https://www.mp.pl/ginekologia/wytyczne/inne/120202,zwiazek-miedzy-torbielami-jajnikow-a-nieplodnoscia-kiedy-i-w-jaki-sposob-operowac

[3] – https://mamaginekolog.pl/36634-2/

[4] – https://www.mp.pl/ginekologia/wytyczne/rcog/165190,postepowanie-w-przypadku-torbieli-jajnika-u-kobiet-po-menopauzie-wytyczne-rcog-2016,1

[5] – https://www.mp.pl/pacjent/choroby/258610,torbiele-jajnika

[6] – https://podyplomie.pl/ginekologia/34230,leczenie-duzych-torbieli-endometrialnych-jajnika