Zakrzepica żył głębokich – jak odróżnić ją od innych schorzeń? Diagnostyka i leczenie
Szacuje się, że w Polsce co roku na zakrzepicę żył głębokich zapada ok. 57 000 osób. Choć choroba może wystąpić w każdym wieku, jej ryzyko rośnie gwałtownie po ukończeniu 60. roku życia. Zakrzepica żylna często przebiega bezobjawowo, co utrudnia jej szybkie wykrycie. Tymczasem wczesne rozpoznanie pozwala uniknąć groźnych konsekwencji, w tym potencjalnie zagrażających życiu powikłań. Jak wygląda diagnostyka i leczenie zakrzepicy żył głębokich?
Co to jest zakrzepica żył głębokich?
Zakrzepica żył głębokich to stan, w którym w świetle żyły tworzy się zakrzep (skrzeplina) zbudowany głównie z białka uczestniczącego w procesach krzepnięcia (fibryna) i czerwonych krwinek. Skrzeplina może częściowo lub całkowicie zablokować przepływ krwi, co prowadzi do zastoju żylnego i obrzęku kończyny.
Choroba dotyka najczęściej kończyn dolnych – łydki, uda lub miednicy. Znacznie rzadziej dotyczy kończyn górnych, gdzie zwykle jest powikłaniem po założeniu cewnika do żył centralnych lub ucisku naczyń krwionośnych np. przez złamany obojczyk czy naciek nowotworowy.
Nieleczona zakrzepica żył głębokich może prowadzić do poważnych powikłań, w tym:
- zatorowości płucnej – gdy fragment zakrzepu oderwie się i zablokuje tętnicę płucną,
- zespołu pozakrzepowego – przewlekłych dolegliwości nóg, obrzęków i przebarwień skóry.
Jak powstaje zakrzep? Główne przyczyny i czynniki ryzyka
Powstanie zakrzepu to złożony proces, który obejmuje elementy tworzące tzw. triadę Virchowa:
- Zwolnienie przepływu krwi – typowe przy unieruchomieniu (np. długotrwałym leżeniu w łóżku, gipsie, długim locie czy podróży samochodem). Wolniejszy przepływ ułatwia zlepianie się płytek krwi.
- Nadmierna krzepliwość krwi – może być wrodzona, np. mutacja czynnika V Leiden, lub nabyta, np. w przebiegu nowotworów, ciąży, stosowania doustnych środków antykoncepcyjnych.
- Uszkodzenie ściany naczynia – np. po operacji, urazie, wkłuciu do żyły czy w wyniku stanu zapalnego.
Istnieje wiele czynników ryzyka zwiększających prawdopodobieństwo wystąpienia zakrzepicy żył głębokich. Należą do nich m.in.:
- długotrwałe unieruchomienie kończyn, wynikające np. z niedowładu, stanów pooperacyjnych czy znieczulenia ogólnego,
- długotrwały lot samolotem (powyżej 4. godzin),
- zabiegi chirurgiczne,
- urazy – zwłaszcza wielonarządowe oraz dotykające kończyn dolnych,
- zakrzepica żył głębokich w rodzinie,
- ciąża i połóg – w ich przebiegu rośnie stężenie żeńskich hormonów płciowych – estrogenów, które zwiększają krzepliwość krwi. Ponadto powiększająca się macica uciska na żyły w obrębie jamy brzusznej i miednicy, utrudniając jej prawidłowy przepływ,
- stosowanie antykoncepcji hormonalnej – niektóre środki również podnoszą stężenie estrogenów,
- choroby autoimmunologiczne, np. wrzodziejące zapalenie jelita grubego, reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty,
- wiek – ryzyko zakrzepicy żylnej zaczyna rosnąć już od 40. roku życia,
- infekcje o ciężkim przebiegu, np. zapalenie płuc, COVID-19 – przebiegające z wysoką gorączką i odwodnieniem,
- otyłość,
- choroba nowotworowa,
- przebyta wcześniej zakrzepica żył głębokich – zwiększa ryzyko nawrotu nawet kilkukrotnie.
Rodzaje zakrzepicy żył kończyn dolnych
W kończynach dolnych mogą wystąpić dwa typy zakrzepicy:
- dystalna (obwodowa) – to najczęstszy rodzaj, który rozwija się w obrębie żył w łydkach – piszczelowych i strzałkowych. Zwykle przebiega bezobjawowo i ustępuje samoistnie. Nie wiąże się z dużym ryzykiem powikłań, choć może przekształcić się w poważniejszą postać zakrzepicy,
- proksymalna (centralna) – dotyczy żyły podkolanowej, żył udowych, biodrowych lub żyły głównej dolnej. Zazwyczaj wywołuje szereg objawów zakrzepicy i stwarza zagrożenie powikłań, przede wszystkim zatorowości płucnej.
Jak rozpoznać zakrzepicę? Najczęstsze objawy
W 2/3 przypadków zakrzepica żył głębokich kończyn dolnych przebiega bezobjawowo – zwłaszcza jej postać dystalna. Dolegliwości mogą wystąpić w sytuacji rozległego zajęcia naczyń krwionośnych, które utrudnia odpływ krwi. Z kolei zakrzepica proksymalna zazwyczaj powoduje zespół symptomów, do których należą:
- ból łydki, który może nasilać się przy chodzeniu, ucisku lub długim siedzeniu,
- ocieplenie skóry – czasem może pojawić się też zaczerwienienie,
- obrzęk nogi – najczęściej jednostronny, obejmujący łydkę lub całą kończynę,
- stan podgorączkowy lub (rzadziej) gorączka,
- tkliwość lub bolesność przy dotyku,
- widoczne poszerzone żyły powierzchowne – stają się bardziej uwidocznione z powodu utrudnionego odpływu krwi.
Niestety rozpoznanie zakrzepicy żył głębokich na podstawie samych objawów jest bardzo zawodne. Zaledwie u 50% pacjentów powyższe dolegliwości wynikają właśnie z tej choroby, z kolei u 50% chorych na zakrzepicę nie pojawiają się żadne z nich.
Zakrzepica żylna czy coś innego? Jak odróżnić jej objawy od innych schorzeń?
Ponieważ objawy zakrzepicy są tak niespecyficzne, wiele chorób przebiega w podobny sposób. Dlatego kluczowa jest szybka diagnostyka pozwalająca wykryć przyczynę dolegliwości. Co bywa mylone z zakrzepicą żylną?
- Naciągnięcie lub zerwanie mięśnia – niepokoić może ból pod kolanem występujący wtedy, gdy uraz dotyczy łydki. Jednak obrzęk ogranicza się do niewielkiego obszaru, skóra ma prawidłową temperaturę, nie występuje sinica ani napięcie tkanek. Brak też uwidocznionych żył powierzchownych,
- zapalenie tkanki łącznej (cellulitis) – stan zapalny obejmuje tkankę podskórną i skórę, która staje się intensywnie czerwona, gorąca i bolesna. Pacjent może mieć gorączkę i złe samopoczucie, ale nie pojawia się ból podczas chodzenia,
- pęknięta torbiel Bakera – to uwypuklenie torebki stawowej kolana, które może pęknąć. Wtedy wyciekający płyn powoduje obrzęk podudzia i ostry ból przypominający zakrzepicę. Typowe jest jednak umiejscowienie bólu z tyłu kolana oraz plamiste, sine zabarwienie skóry,
- obrzęk limfatyczny – ma charakter przewlekły, często obejmuje obie nogi. Występuje u ok. 1/3 chorych z nasiloną przewlekłą niewydolnością żylną. Obrzęk jest twardy, nie znika po odpoczynku, nie towarzyszy mu ocieplenie ani ból typowy dla zakrzepicy,
- obrzęk polekowy – może pojawić się w wyniku stosowania np. blokerów kanału wapniowego stosowanych w leczeniu nadciśnienia tętniczego. Jest zwykle obustronny i zlokalizowany w okolicy kostek.
Diagnostyka – jak potwierdzić podejrzenie zakrzepicy?
Rozpoznanie zakrzepicy często opiera się na czujności lekarza, który trafnie oceni występujące czynniki ryzyka. W pierwszej kolejności warto udać się do internisty, który może przeprowadzić badanie fizykalne – ocenić wygląd kończyny, jej obrzęk, ocieplenie, kolor skóry i objawy towarzyszące. Następnie w razie konieczności lekarz zleci dalszą diagnostykę lub skieruje do odpowiedniego specjalisty.
Jednym z kluczowych etapów w rozpoznaniu zakrzepicy żył kończyn dolnych jest badanie ultrasonograficzne USG Doppler. Za pomocą ultradźwięków ocenia się drożność żył i obecność skrzepów. USG jest nieinwazyjne, bezbolesne i powtarzalne, co pozwala kontrolować postęp choroby i przebieg leczenia. Inne badania pomocne w diagnozie to:
- oznaczenie dimeru D we krwi – to produkt degradacji białek budujących skrzepy. Jego wysoki poziom wskazuje na zakrzepicę, jednak nie wystarczy do jej rozpoznania,
- morfologia oraz parametry krzepnięcia krwi,
- ultrasonograficzny test uciskowy (CUS) – żyła wypełniona zakrzepem nie zapada się pod uciskiem głowicy USG,
- tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny – są używane głównie do oceny powikłań, np. zatorowości płucnej.
Skuteczne leczenie zakrzepicy żył głębokich
Leczenie zakrzepicy ma kilka celów: zahamowanie powiększania się skrzepliny, zapobieganie oderwaniu skrzepu i jego przemieszczeniu do płuc oraz redukcję ryzyka nawrotu.
Podstawą leczenia farmakologicznego jest terapia przeciwzakrzepowa z wykorzystaniem:
- nowoczesnych leków przeciwzakrzepowych – to np. rywaroksaban, apiksaban, dabigatran,
- heparyn drobnocząsteczkowych – są podawane w formie zastrzyków podskórnych,
- antagonistów witaminy K, np. warfaryny, acenokumarolu – stosowane rzadziej ze względu na większe ryzyko działań niepożądanych.
Leczenie zachowawcze obejmuje odpowiednio dobrany lek przeciwzakrzepowy oraz metody niefarmakologiczne, w tym:
- wczesne uruchamianie pacjenta – chodzenie poprawia przepływ krwi w żyłach głębokich, co zwiększa szansę na ograniczenie wielkości zakrzepu,
- leczenie uciskowe – na początku za pomocą opatrunku z bandaża kohezyjnego, który po ustąpieniu obrzęku należy wymienić na pończochy elastyczne,
- profilaktyka nawrotów – kontrola masy ciała, unikanie długiego siedzenia w bezruchu, odpowiednie nawodnienie.
Najpoważniejsze powikłania zakrzepicy żył głębokich
Zatorowość płucna
Za powstawanie zatorów płucnych odpowiedzialny jest oderwany fragment zakrzepu, który może zablokować tętnicę płucną. Objawy to nagła duszność, ból w klatce piersiowej, przyspieszony oddech i suchy kaszel, czasem z krwią. To niebezpieczny stan zagrażający życiu, który wymaga natychmiastowej hospitalizacji.
Zespół pozakrzepowy
Występuje u 30–50% pacjentów po przebytej zakrzepicy żył głębokich. Wynika z uszkodzenia zastawek żylnych, co prowadzi do przewlekłego zastoju krwi. Objawy obejmują obrzęki, uczucie ciężkości, skurcze mięśni, ból nóg, przebarwienia skóry i trudno gojące się owrzodzenia.
Najczęściej Zadawane Pytania (FAQ)
Czy lot samolotem jest niebezpieczny przy skłonności do zakrzepicy?
Tak – długie siedzenie sprzyja zastojowi krwi. Podczas lotu warto pić dużo wody, unikać alkoholu i w miarę możliwości ruszać nogami. W przypadku pacjentów po przebytej zakrzepicy lekarz może zalecić pończochy uciskowe lub jednorazową dawkę heparyny.
Jak długo trwa leczenie zakrzepicy?
Leczenie podstawowe trwa zwykle 3–6 miesięcy. Po tym czasie lekarz może zalecić odstawienie leków lub kontynuację terapii, nawet do końca życia.
Czy żylaki mogą prowadzić do zakrzepicy żył głębokich?
Żylaki dotyczą głównie żył powierzchownych, ale utrudniają odpływ krwi i zwiększają ryzyko zastoju. W połączeniu z innymi czynnikami (np. odwodnienie, unieruchomienie) mogą przyczynić się do powstania zakrzepicy głębokiej.