Borelioza — przyczyny, objawy i leczenie

Każdego roku borelioza diagnozowana jest u ponad 20 000 Polaków. Statystyki dotyczące zachorowalności nie są jednak dokładne, ponieważ zarażenie przez ugryzienie kleszcza nie zawsze daje typowe objawy, wielu pacjentów nie ma nawet świadomości w zakresie występowania choroby, głównie we wczesnym stadium jej rozwoju. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego podaje, że kleszcze z rodzaju lxodes, które odpowiadają za przenoszenie boreliozy, bytują na 88,7% powierzchni naszego kraju. Jak widać, zagrożenie jest więc ogromne, tym bardziej że borelioza przyczynia się do występowania naprawdę groźnych dla funkcjonowania całego organizmu objawów klinicznych oraz powikłań.

Borelioza — co to takiego?

Borelioza jest chorobą zakaźną, przenoszoną poprzez ugryzienie kleszcza z rodzaju lxodes, wywołaną przez bakterię Borrelia burgdorferii, Borrelia afzeli lub Borrelia garini. Zgodnie z diagnostyką w Polsce dochodzi najczęściej do zarażenia dwoma ostatnimi typami bakterii. Borelioza na szczęście nie jest chorobą śmiertelną, ale można mówić o jej niezwykle trudnym i długotrwałym leczeniu.

Borelioza — przyczyny

Borelioza nie jest przenoszona z człowieka na człowieka czy innego ssaka. Do zarażenia dochodzi poprzez kontakt z kleszczem, który jest nosicielem bakterii. Na ugryzienie kleszczy jesteśmy narażeni przez cały rok, chociaż największe ryzyko zakażenia występuje w okresie wiosennym oraz letnim.

Kleszcze bytują nie tylko w lasach i gęstych zaroślach. Są również na łąkach, pastwiskach, terenach ornych, w sadach, najczęściej na gruntach na przedmieściach oraz terenach wiejskich, ale coraz więcej przypadków ich występowania odnotowuje się również na miejskich trawnikach.

Najwięcej przypadków ugryzień kleszczy odnotowuje się w województwie małopolskim, śląskim, mazowieckim oraz lubelskim.

Borelioza — objawy

Objawy boreliozy występują etapowo, co oznacza, że pojawiają się w zależności od czasu, jaki minął od kontaktu człowieka z zakażonym bakterią kleszcze. W taki sam sposób następuje nasilenie syndromów boreliozy, częstotliwość ich występowania i rzutowanie na kolejne organy ludzkiego organizmu.

Objawy choroby warto rozpisać według momentu ich wystąpienia, od czasu kontaktu z zakażonym kleszczem. W pierwszym etapie może pojawić się rumień. Silne i okrągłe zaczerwienienie skóry w miejscu ugryzienia kleszcza pojawia się do 30 dni od zakażenia boreliozą i rozpoznawane jest aż u 80% chorych. Z reguły znika samoistnie bez konieczności specjalistycznego leczenia po mniej więcej 4 tygodniach. W niektórych przypadkach pojawia się tzw. rumień wędrujący, kiedy zaczerwienienie zmienia swoją średnicę albo rumień mnogi, czyli zaczerwienienie ogniskowe w kilku miejscach w okolicach ugryzienia.

Do wczesnych objawów boreliozy zaliczyć można również:

• ból mięśni i stawów,
• gorączkę,
• osłabienie organizmu,
• zaburzenia pamięci,
• nadmierne pocenie się,
• dreszcze,
• drętwienie kończyn,
• zaburzenia widzenia,
• ból gardła,
• bóle głowy,
• nadmierne wypadanie włosów.

Należy wskazać, że diagnozowanie boreliozy we wczesnym etapie jest tak trudne, ponieważ najczęściej występują objawy grypopodobne, a chory nie wiąże ich z możliwością ugryzienia przez kleszcza.

Znacznie rzadziej występująca forma boreliozy to borelioza limfatyczna, która występuje średnio 2 miesiące od ugryzienia kleszcza i objawia się bezbolesnym guzkiem w sinym kolorze. Można go zauważyć najczęściej na uchu lub brodawce sutkowej.

Do nawet 7. miesięcy do zarażenia boreliozą może wystąpić boreliozowe zapalenie serca. Ten objaw pojawia się z reguły u mężczyzn i charakteryzuje się uczuciem kołatania serca oraz omdleniami. Warto dodać, że tylko w skrajnych przypadkach można mówić o powikłaniu ze strony serca, takim jak zapalenie mięśnia sercowego czy niewydolności mięśnia sercowego.

U nawet 25% chorujących na boreliozę występuje boreliozowe zapalenie stawów. To powikłanie pojawia się zarówno na początku rozwoju boreliozy, jak i w jej zaawansowanym stadium. Ból, obrzęk czy zaczerwienienie występuje zazwyczaj przy dużych stawach, jak kolanowy, biodrowy czy łokciowy. Objawy bardzo często są na tyle silne, że uniemożliwiają normalne funkcjonowanie.

Kolejnym objawem boreliozy może być przewlekłe zanikowe zapalenie skóry. Ten objaw może wystąpić nawet po kilku latach od ugryzienia przez zakażonego kleszcza. Przewlekłe zanikowe zapalenie skóry objawia się sinoczerwonymi zmianami na skórze, które przypominają klasyczne siniaki. Z reguły występują na kończynach, chociaż mogą przenieść się na całe ciało. Zmianom może towarzyszyć świąd, uczucie mrowienia, drętwienia czy zmiany temperatury.

Do najczęściej pojawiających się objawów, zarówno w fazie początkowej, jak i zaawansowanej od momentu zakażenia zalicza się neuroborelioza. Co istotne, jej objawy neurologiczne mogą utrudniać, a nawet uniemożliwiać normalne funkcjonowanie pacjenta. Dochodzi bowiem do porażenia nerwów czaszkowych i korzeni nerwowych. Nierzadko diagnozuje się zapalenie opon mózgowych, zapalenie mózgu czy rdzenia kręgowego. Może dojść również do zawału bądź udaru mózgu. W kolejnym stadium neuroboreliozy dochodzi do niedowładu kończyn, częściowego paraliżu, zaburzeń czucia i równowagi oraz zaburzeń widzenia.

Borelioza — badania

W przypadku boreliozy konieczna jest odpowiednia diagnostyka, która nie polega jedynie na obserwacji objawów miejsca ugryzienia przez kleszcza. Warto zaznaczyć, że część chorych może w ogóle nie mieć świadomości zakażenia, ponieważ w miejscu kontaktu z kleszczem nie zawsze występuje zaczerwienienie i obrzęk.

Badania na boreliozę są łatwe, skuteczne i nieinwazyjne. Aby potwierdzić bądź wykluczyć chorobę wystarczy wykonać test PCR, czyli test genetyczny, który pozwala na identyfikację DNA bakterii. Materiałem badawczym do testu może być wycinek skóry, płyn mózgowo-rdzeniowy lub płyn stawowy w zależności od występujących objawów. Innymi testami na boreliozę może być ELISA czy Western Blot, wszystkie wykazują podobną skuteczność.

Ponieważ świadomość społeczna w zakresie ryzyka zachorowania na boreliozę i jej przykrych konsekwencji jest w naszym kraju coraz większa, zaraz po wyjęciu kleszcza ze skóry większość pacjentów kieruje swoje kroki do laboratorium, aby przekazać go do analizy. Ta pozwala wykryć lub wykluczyć obecność bakterii w kleszczu, które są odpowiedzialne za boreliozę. Nawet jeśli wynik badania nie potwierdzi nosicielstwa bakterii odpowiedzialnych za boreliozę, pacjent powinien bacznie obserwować zarówno miejsce ugryzienia, jak i reakcje całego swojego organizmu.

Borelioza — leczenie

Borelioza uznawana jest za chorobę zakaźną, która jest w pełni wyleczalna, jeśli u pacjenta zostanie zastosowane indywidualnie dobrane leczenie. Najczęściej w celu zwalczenia boreliozy i jej przykrych objawów, zalecana jest odpowiednia antybiotykoterapia. Antybiotyki, które stosuje się w ramach leczenia boreliozy, to przede wszystkim amoksycylina, doksycyklina oraz aksetyl.

Terapia antybiotykami trwa średnio 4 tygodnie. Należy uwzględnić, że powodzenie leczenia jest zależne od momentu jego wdrożenia. Im mniej czasu od momentu ugryzienia przez kleszcza upłynie, tym efekty kuracji są lepsze. Warto pamiętać, że nierozpoznana, bagatelizowana lub z innych przyczyn nieleczona borelioza może stwarzać poważne zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia pacjenta. Im później zostanie wdrożona antybiotykoterapia, tym borelioza może zrobić większe spustoszenie w organizmie. W skrajnych przypadkach może dojść do nieodwracalnych zmian, w tym obumarcia nerwów.

Czy borelioza jest wyleczalna?

Tak, borelioza jest wyleczalna, ale pod warunkiem, że leczenie choroby nastąpi w krótkim czasie od momentu ugryzienia przez kleszcza. Co istotne, na tym etapie rozwoju medycyny nie da się jeszcze jednoznacznie wskazać, kiedy konkretnie pacjent jest wolny od bakterii, które odpowiadają za występowanie boreliozy, ponieważ ich obecność w badaniach może być widoczna jeszcze przez długi czas od zakończenia kuracji. Za wyleczonego z boreliozy pacjenta uznaje się tego, u którego nie występują objawy mogące wskazywać na nosicielstwo bakterii.

Trzeba też wiedzieć, że pomimo obecności przeciwciał, pacjent może ponownie zachorować na boreliozę. Nie jest to choroba, na którą zdobywamy pełną odporność. Niestety, nie istnieje również w pełni skuteczna szczepionka na boreliozę, profilaktyką może być jedynie ochrona skóry przed kontaktem z kleszczami na terenach zielonych.

Borelioza u dziecka — objawy

Borelioza występuje w podobnej częstotliwości u osób dorosłych oraz u dzieci. Chociaż objawy tej choroby w różnych stadiach jej występowania są zbliżone u różnych grup pacjentów, to jednak w przypadku dzieci można wyróżnić te typowe, które pojawiają się najczęściej właśnie u najmłodszych.

O ile rumień po ugryzieniu przez kleszcza u dorosłych pojawia się najczęściej na kończynach dolnych lub tułowiu, to u dzieci warto go szukać na głowie bądź szyi. U dzieci znacznie częściej występuje borelioza limfatyczna, która objawia się bezbolesnym guzkiem o sinym kolorze. To również u najmłodszych już we wczesnej fazie boreliozy pojawiają się bóle stawów i mięśni i właśnie takie syndromy są z reguły podstawą do realizacji medycznej diagnostyki pod kątem boreliozy.

Dzieci mogą też szybciej i dotkliwiej odczuwać objawy po ugryzieniu kleszcza, które są zbliżone do tych, jakie daje grypa. W przypadku tej grupy pacjentów są one bardzo mylące, ponieważ infekcje grypowe i przeziębienia występują u dzieci znacznie częściej, niż u osób dorosłych.

Borelioza — jaki lekarz może pomóc?

Pierwsze kroki po rozpoznaniu ugryzienia przez kleszcza pacjenci kierują do lekarza, jakim jest internista, pediatra, lekarz rodzinny. To jak najbardziej odpowiednia taktyka, chociaż borelioza jest chorobą zakaźną, to jednak nie musi być rozpoznawana przez lekarzy chorób zakaźnych. Lekarz pierwszego kontaktu po rozpoznaniu pierwszych objawów kieruje pacjenta do specjalistów oraz na szczegółowe badania.

W przypadkach, w których borelioza jest już zdiagnozowana i niestety daje niepożądane objawy, ich leczenie prowadzone jest pod kontrolą specjalistów, takich jak dermatolog, neurolog, reumatolog czy kardiolog. Priorytetem pozostaje właściwa diagnostyka i natychmiastowe podjęcie leczenia. Z boreliozą da się żyć i można ją wyleczyć, jeśli reakcja będzie na tyle szybka, że leczenie boreliozy rozpocznie się od razu po ugryzieniu przez kleszcza